Zastygły Nurt życia. Łódź, Która Odeszła Wyd. 1938

Można by powiedzieć, że niniejsza publikacja książkowa „Zastygły nurt życia. Łódź, która odeszła” Stanisława Rachalewskiego (Łódź, 1938) to pochwała pamięci i historii zapisanej w przestrzeni miasta Łodzi i przypomnienie, że nawet w cichych, zapomnianych miejscach kryje się opowieść o ludziach, którzy tworzyli fundamenty współczesności miasta.

„Gospodarzowi m. Łodzi Panu Prezydentowi Mikołajowi Godlewskiemu dzieje naszych Ojców i Dziadów na pomnikach pisane poświęca. AUTOR”

Cmentarz jako księga historii. Autor traktuje nagrobki jak zapis dziejów miasta. Z zatartych inskrypcji i omszałych kamieni „czyta” historię Łodzi, tak jakby były one żywą kroniką. To pokazuje, że pamięć o przeszłości nie jest tylko w archiwach czy dokumentach, ale także w przestrzeni codziennej w miejscach, które mijamy, często nie zastanawiając się nad ich znaczeniem.

Tożsamość miasta. Łódź jawi się tu jako miasto pracy, przemysłu i przedsiębiorczości. Autor podkreśla, że rozwój miasta był możliwy dzięki „położnym umysłom, pracowitości” i kapitałowi, który dziś już „śpi spokojnym snem”. Cmentarze stają się więc pomnikiem nie tylko jednostek, ale całej zbiorowej energii, która zbudowała przemysłową potęgę miasta.

Pamięć zbiorowa. Nagrobki i pomniki cmentarne przemawiają „do potomnych”, czyli do nas. To nie tylko miejsca żałoby, ale też nośniki wartości: rzetelności, gospodarności, obywatelskiej odpowiedzialności. Autor sugeruje, że patrząc na te ślady, możemy lepiej zrozumieć, kim jesteśmy jako wspólnota.

Styl barda. Porównanie autora do barda, który „wyśpiewuje dzieje naszych ojców i dziadów”, nadaje tekstowi ton podniosły i niemal poetycki. To nie jest sucha kronika, lecz emocjonalna opowieść, która ma poruszyć czytelnika i zachęcić do refleksji.

Niniejsza książka stanowi literacki pomnik dawnej Łodzi – miasta wielokulturowego, pełnego kontrastów, które w oczach autora jawi się jako utracony świat. To niezwykle cenny zapis wspomnień i obserwacji dotyczących Łodzi z pierwszej połowy XX wieku. Utwór ma charakter literacko-dokumentalny, łącząc w sobie elementy pamiętnika, eseju i reportażu. Autor podejmuje w nim szereg istotnych tematów, takich jak:

Obraz dawnej Łodzi.

Opisy miasta z przełomu XIX i XX wieku, jego ulic, placów, parków i charakterystycznych budowli.
Kontrast między Łodzią przemysłową, dynamicznie rozwijającą się, a jej bardziej kameralnym, codziennym obliczem.

Łódź przemysłowa

Wizerunek miasta jako „polskiego Manchesteru”, fabryki, robotnicy, kapitaliści.
Refleksje nad tempem rozwoju przemysłu i jego wpływem na życie mieszkańców.

Nostalgia i przemijanie

Silny motyw utraty w którym autor opisuje Łódź, która już nie istnieje w znanej mu formie.
Refleksja nad czasem, pamięcią i ulotnością życia.

Życie społeczne i obyczajowe

Relacje między różnymi grupami społecznymi i narodowościowymi (Polacy, Żydzi, Niemcy, Rosjanie).
Obserwacje dotyczące zwyczajów, świąt, życia rodzinnego i towarzyskiego.

Kultura i codzienność

Wspomnienia o teatrach, kawiarniach, księgarniach i innych miejscach życia kulturalnego.
Opisy codziennych zajęć, drobnych radości i trosk mieszkańców.

Wojna i jej skutki

W tle pojawiają się dramatyczne wydarzenia I wojny światowej i okresu międzywojennego.
Zmiany, jakie przyniosły konflikty i kryzysy społeczne.

Spis treści.

3; Wstęp (Zygmunt Kowalewski).
5: Zastygły nurt życia. Łódź, która odeszła (tekst).
40; Nasze Campo Santo.
47; Hufiec sług bożych.
62; Kwatera zasłużonych.
172; Źródła.
173; Errata.

Oto bardzo refleksyjny fragment zestawiający codzienny zgiełk miasta z nieuchronnością śmierci i przemijania. – „W rozgwarze wielkomiejskim, pośród ludzkiego tłoku, przy ahordach wrzawy, towarzyszącej wyjściowi pracy i zapobiegliwości ludzkiej przesuwa się często ulicami miasta kondukt pogrzebowy – widomy symbol i cel ostateczny wszystkich zabiegów i wysiłków człowieka. Niemal każdego dnia widzimy tego rodzaju orszaki różne od siebie wyglądem, ale jednakie w treści. Jedne są uboższe, drugie spotykane częściej, przechodzą w ciszy, choć i takie było życie tych, których odprowadza się na wieczny spoczynek. Każdego dnia obserwujemy te smutne korowody, odpowiadające na miejsca mogił tych, których nieobecny był między nami. I składają jedni do wspólnej mogiły, drugi przysypują piaskiem w łonie matki ziemi.” [źródło: Wstęp; Zygmunt Kowalewski].

Spis map, ilustracji, pomników, kwater, postaci.

16; Plan starego cmentarza katolickiego przy ul. Cmentarnej i Ogrodowej w Łodzi.
21; Projektowany cmentarz katolicki i ewangelicki w dzielnicy zwanej „Złote Wesele” w Łodzi.
22; Plan części lasów miejskich w dzielnicy zwanej „Złote Wesele oraz projektowany cmentarz katolicki i ewangelicki.
23; Plan projektowanego cmentarza katolickiego dla parafii Podwyższenia św. Krzyża na Zarzewie.
30; Plan b. Cmentarza Katolickiego i Ewangelickiego przy ul. Ogrodowej. Dziś teren ten częściowo zajmuje Kościół św. Józefa.
31; Kościół pod wezwaniem św. Józefa.
33; Pomnik na cmentarzu dzisiejszego Kościoła Wniebowzięcia N. M. P. świadczy, że istniał tu kiedyś cmentarz grzebalny.
35; Pomnik na bratniej mogile straconych bojowników o wolność w latach 1906-1907 na Polesiu Konstantynowskim.
41; Główna brama Starego Cmentarza Katolickiego z postacią Chrystusa.
41; Kapliczka na Starym Cmentarzu Katolickim.
42; Stary krzyż w głównej alei Starego Cmentarza Katolickiego.
43; Bratnia mogiła powstańców roku 1863 na Starym Cmentarzu Katolickim.
44; Powstaniec Stanisław Jaworski z Łodzi, porucznik w oddziale łęczyckim, brał udział w alarmie Łodzi.18.VI.1863 r.
44; Powstaniec Konstanty Piotrowicz nauczyciel, zmarł z odniesionych ran pod Dobrą.
45; Bój pod Dobrą. Śmierć Piotrowiczowej.
46; Powstaniec z 1863 Anastazy Bitdorf farbiarz z Łodzi setnik kosynierów, ciężko ranny pod Dobrą.
48; Pierwszy biskup łódzki Śp. ks. dr Wincenty Tymieniecki wielki jałmużnik i czuły opiekun biednych.
51; Śp. ks. kanonik Kajetan Nasierowski, proboszcz parafii św. Franciszka z Asyżu w Łodzi.
52; Ks. prałat Bronisław, Włodzimierz Krzywda-Sienicki, prałat Kapituły Łódzkiej.
53; Pomnik nad mogiłą ks. Franciszka Pruskiego, rozstrzelanego przez okupantów niemieckich w Kutnie.
57; Tu spoczywa Jan Polaski, były oficer byłych Wojsk Polskich, później nadleśny lasów rządowych, w końcu emeryt, urodzony w roku 1792, dnia 24 grudnia, zmarł dnia 12 września 1860 roku [Stary Cmentarz w Łodzi].
58; Śp. Andrzej Rosicki. wielki patriota, prezydent m. Łodzi w latach 1862-1865, jeden z założycieli Łódzkiego Towarzystwa Kredytowego.
59; Pomnik nad mogiłą Śp. Andrzeja Rosickiego.
60; Śp. Marian Cynarski, prezydent m. Łodzi w latach 1923-1927, zmarł tragicznie.
61; Pomnik nad mogiłą Śp. Mariana Cynarskiego, prezydenta m. Łodzi.
64; Pomnik na mogile Śp. kpt. Stefana Pogonowskiego, bohatera spod Radzymina.
65; Śp. ks. kanonik mgr św. Teologii, Antoni Kuczyński.
67; Pomnik nad mogiłą Śp. Aleksandra Napiórkowskiego.
69; Pomnik nad mogiłą Śp. por. Józefa Sobolewskiego.
71; Fragment cmentarza wojennego rosyjsko-niemieckiego pod Rzgowem.
74; Pomnik wystawiony ku uczczeniu pamięci bohaterskiego kapłana Śp. ks. Ignacego Skorupki. Pomnik przedstawia Pana Jezusa, dźwigającego krzyż na Golgotę. Boki cokołu, ozdobne w płaskorzeźby, przedstawiają fragmenty bitwy pod Ossowem.
75; Kwatera mogił poległych od zdradzieckiej kuli łodzian w okresie rewolucji w latach 1905-1909.
77; Kwatera mogił poległych na posterunku policjantów.
78; Kwatera grobów policjantów na Starym Cmentarzu Katolickim w Łodzi.
79; Pomnik nad mogiłą Śp. Olimpii z Malewskich Pohlens, żony prezydenta m. Łodzi Edmunda Pohlensa w latach: 186-1866, zmarłej w roku 1868.
81; Mauzoleum Heintzlów na Starym Cmentarzu Katolickim w Łodzi.
83; Kamień za mogile Śp. Emilii Traeger, żony b. prezydenta m. Łodzi.
84; Pomnik na mogile strażaków, którzy zginęli w czasie pożaru w roku 1904.
86; Pomnik nad mogiłą strażaków, którzy zginęli śmiercią bohaterską w czasie pożaru w roku 1924.
88; Śp. Marceli Sprusiak, artysta malarz.
89; Śp. dr Stanisław Skalski.
90; Pomnik na mogile Śp. kpt. Benedykta Grzymały-Pęczkowskiego, bohatera spod Radzymina.
91; Śp. Stanisław Michałkiewicz najmłodszy legionista I Brygady Legionów J. Piłsudskiego. Zmarł od ran na polu chwały 28 września 1915 roku.
92; Śp. dr Artur Starzyński.
95; Śp. inżynier-technolog Stefan Skrzywan, naczelny inżynier Kanalizacji i Wodociągów w Łodzi, uczeń Lindley’a.
98; Śp. Józef Lachmanowicz jeden z najwybitniejszych prawników polskich.
99; Śp. dr medycyny Bronisław Jarzębowski.
100; Śp. p. Stefan Linke, uczeń 7 klasy gimnazjum „Uczelnia” w Łodzi, plutonowy P. O. W., który poległ pierwszy w dniu 11 listopada 1918 r. na ulicach Łodzi w walce z okupantami.
101; Pamiątkowa tablica ku czci Śp. Stefana Linkego.
103; Pomnik nad mogiłą Śp. inżyniera Edwarda Wagnera.
105; Śp. Leon Gajewicz b. dyrektor Towarzystwa Kredytowego m. Łodzi
106; Śp. Antoni Tadeusz Hejwowski, Prezes Unii Związków Pracowników Umysłowych w Łodzi.
107; Śp. Bronisław Głuchowski, magister farmacji, obywatel m. Łodzi i ofiarny patriota.
110; Śp. Redaktor Aleksander Milker, założyciel i współwydawca dziennika „Neue Lodzer Zeitung” zmarł w roku 1924.
112; Śp. Edward Heiman-Jarecki, pionier przemysłu polskiego, filantrop i patriota.
116; Śp. inż. Paweł Rumpel.
117; Śp. ks. prałat Wacław Wyrzykowski.
119; Śp. Leon Edmund Grohman zmarł w roku 1937.
121; Śp. Ludwik Grohman, założyciel zakładów przemysłowych „L. Grohman” w Łodzi.
121; Śp. dr Alfred Grohman.
124; Portret Śp. Ludwika Geyera, założyciela zakładów przemysłowych w Łodzi.
125; Grób Śp. Ludwika Geyera na Starym Cmentarzu Ewangelickim w Łodzi.
125; Grób rodziny syna założyciela firmy Geyerowskiej Śp. Gustawa Geyera na Starym Cmentarzu Ewangelickim w Łodzi.
126; Grób rodziny syna założyciela firmy Geyerowskiej Śp. Emila Geyera na Starym Cmentarzu Ewangelickim w Łodzi.
127; Grób rodziny syna założyciela zakładów Geyerowskich Śp. Eugeniusza Geyera na Starym Cmentarzu Ewangelickim w Łodzi.
128; Śp. Karol Wilhelm Scheibler pionier przemysłu polskiego w Łodzi.
128; Śp. Karol Wilhelm Scheibler.
130; Mauzoleum Scheiblerów na Starym Cmentarzu Ewangelickim w Łodzi.
131; Śp. Karol Bogumił Steinert.
131; Śp. Adolf Steinert, syn Karola Bogumiła, a wnuk Karola Boguchwała.
133; Śp. Stanisław Hamburg, wiceprezes Stowarzyszenia Aptekarzy Łódzkich, b. sędzia handlowy.
135; Śp. Władysław Wagner.
136; Śp. kanonik Ryszard Malinowski, proboszcz parafii Przemienienia Pańskiego.
139; Śp. Bolesław Wołkowski obywatel m. Łodzi.
140; Śp. dr Alfred Biedermann.
142; Pomnik nad mogiłą głosnego w swoim czasie tragika angielskiego aktora murzyna Iry Aldridge.
143; Śp. Edward Weigt.
143; Śp. Karol Rajmund Eisert.
150; Śp. Ludwig Meyer.
150; Śp. Robert Wergau.
151; Śp. Włodzimierz Maliszewski dyrektor teatru w Łodzi w latach 1888-1916. Spoczywa na Starym Cmentarzu Katolickim.
151; Śp. Traugott Lehman.
152; Śp. Juliusz Kunitzer.
152; Śp. Juliusz Heintzel.
153; Śp. Matylda Herbst.
153; Śp. Edward Herbst.
155; Śp. Ludwik Peters.
155; Śp. Emil Geyer.
156; Śp. Gustaw Filtzer.
158; Śp. Walentyna z Sybilskich Rasimowa.
165; Śp. pastor Rudolf Gustaw Gundlach, radca konsystorialny w Łodzi, wielki patriota polski i opiekun najbiedniejszych.
167; Śp. pastor Karol Gustaw Manitius.

Oto bardzo ciekawy fragment łączący historię Łodzi z jej cmentarzami, traktując nagrobki jak swoistą „żywą księgę” miasta – „Autor niniejszej, trzeciej już z rzędu książki, a drugiej, poświęconej przeszłości Łodzi, oprowadza nas po cmentarzach łódzkich, wydobywa z pyłu zapomnienia przeszłość tego największego po stolicy, a które jest stolicą polskiego przemysłu miasta. Z zatartych i omszałych, a przekrzywionych już i porosłych dzikim kamieniach, czyta, jak z żywej księgi, historię Łodzi, wszystkie momenty rozbudowy miasta przez położne umysły, pracowitość i wielokroć spokojnym już dzisiaj snem śpiące pieniądze, potęgujące przemysł, dzielnych gospodarzy i rzetelnych obywateli miasta. Rozmłowany w przeszłości, jak bard, wyśpiewuje Stanisław Rachalewski dzieje naszych ojców i dzieje dziadów naszych na pomnikach cmentarnych pisane słowem i siłą i bezpośrednio przemawiające do potomnych.” [źródło: Wstęp; Zygmunt Kowalewski].

Zastygły nurt życia. Łódź, która odeszła; okładka (Łódź, 1938). Autor Rachalewski, Stanisław (1900-1945). Zbiory: Biblioteka Narodowa. Domena publiczna.

Tytuł: Zastygły nurt życia. Łódź, która odeszła
Autor: Rachalewski, Stanisław (1900-1945)
Rok wydania: 1938
Miejsce wydania: 1938
Odbitka: z Dziennika Zarządu Miejskiego w Łodzi
Odbito: Drukarnia Ludowa w Łodzi, ul. Piotrkowska 83
Język: polski
Prawa autorskie: Domena Publiczna. Wolno zwielokrotniać, zmieniać i rozpowszechniać oraz wykonywać utwór, nawet w celach komercyjnych, bez konieczności pytania o zgodę. Wykorzystując utwór należy pamiętać o poszanowaniu autorskich praw osobistych Twórcy.
Źródło/Zbiory: Biblioteka Narodowa
Gatunek: Książka

Treść postu polecana Jeśli zapomnimy o nich dokumentalny prod. z 2014

Stanisław Rachalewski (1900–1945). ¹

Polski dziennikarz, publicysta i działacz społeczny.

Urodził się 5 listopada 1900 roku w Łodzi. Był absolwentem prywatnego gimnazjum A. Zimowskiego. W 1920 roku jako ochotnik wstąpił do 203 pułku ułanów i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, gdzie został ranny pod Ciechanowem. Po wojnie rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim, których jednak nie ukończył.

Od 1923 roku związany był z „Kurierem Łódzkim”, gdzie pełnił funkcję sekretarza redakcji oraz kierował działem literackim i lokalnym. Aktywnie uczestniczył w życiu społecznym Łodzi, działając m.in. w Aeroklubie Łódzkim, Towarzystwie Śpiewaczym im. S. Moniuszki, Syndykacie Dziennikarzy Łódzkich oraz był współzałożycielem Towarzystwa Przyjaciół Łodzi. Od 1938 roku pracował jako referent prasowy w Zarządzie Miasta Łodzi.

Był autorem książek poświęconych historii i kulturze miasta, m.in. Baśń i legenda o Łodzi (1935), Zastygły nurt życia. Łódź, która odeszła (1938) pierwszego przewodnika po Starym Cmentarzu w Łodzi, oraz wspomnień wojennych Szabla na kilimie (1938). Pisał także słuchowiska radiowe dla Rozgłośni Łódzkiej Polskiego Radia.

Podczas II wojny światowej został aresztowany przez Gestapo w listopadzie 1939 roku i osadzony na Radogoszczu, lecz po miesiącu zwolniony. Przeniósł się do Warszawy, gdzie przebywał do powstania warszawskiego. Po jego upadku został deportowany do obozu koncentracyjnego Flossenbürg, gdzie zmarł w 1945 roku.

Na Starym Cmentarzu w Łodzi znajduje się symboliczna płyta upamiętniająca jego osobę.