Mapa, która opowiada ziemię. Łódź, Łowicz i okolice 1915

W roku 1915, w cieniu wielkiej wojny, ukazała się mapa rzeźby terenu m. in. miast takich, jak Łódź, Łowicz i ich okolice, wydana w Stuttgarcie jako część ilustrowanej kroniki „Der Krieg”. Była to nie tylko kartograficzna pomoc, lecz także obraz pejzażu, w którym miasta, wsie i doliny układały się w opowieść o ziemi centralnej Polski. Dziś, patrząc na nią, możemy czytać historię regionu jak gawędę zapisaną w fałdach terenu i nazwach miejscowości.

Poczytaj o mapie, która ujrzała światło dzienne w 1915 roku w Stuttgarcie, w wydawnictwie Franckh, jako dodatek do ilustrowanej kroniki wojennej „Der Krieg”. Była to mapa niezwykła – plastyczna, reliefowa, jakby sama ziemia chciała unieść się z papieru i opowiedzieć swoją historię. Kosztowała 25 fenigów, a jej nakład liczono w tysiącach egzemplarzy, bo w czasach wojny każdy szczegół ukształtowania terenu miał wartość większą niż złoto.

Wyobraźmy sobie, że ta mapa to nie tylko kartka papieru, lecz pejzaż utkany z fałd i dolin, z pagórków i rzek, które niczym żyły niosą krew ziemi. W samym sercu bije Łódź – miasto, które dopiero kształtowało swą przemysłową tożsamość, a dziś rozrosło się w wielką tkankę miejską. Wokół niej, niczym satelity, krążą miejscowości: Zgierz – jak starszy brat stojący na północnej straży; Pabianice – spoglądające od południa; Konstantynów Łódzki – rozłożony na zachodzie; oraz Widzew i Chojny, które wówczas były jeszcze osobnymi osadami, a dziś wrosły w organizm miasta.

Mapa prowadzi nas dalej – ku Retkini, gdzie pola i łąki falowały jak morze, i ku Radogoszczowi, który wówczas był jeszcze samodzielną miejscowością, a dziś wtopił się w miejską tkankę. Na wschodzie majaczyły Koluszki i Brzeziny, a dalej – Gałków i Gałkówek, niczym bliźniacze punkty na kartograficznej nici. Na północnym horyzoncie rysowały się Aleksandrów i Ozorków, a jeszcze dalej – Łęczyca i Kutno, jak strażnicy dawnej drogi ku Mazowszu.

Choć wojskowa i praktyczna, mapa ta miała w sobie coś z poezji – każdy pagórek i każda dolina były jak zdania w opowieści o ziemi. Łowicz i Skierniewice tworzyły na niej bramę ku wschodowi, a Sochaczew i Bolimów – ku zachodowi. Widzimy więc, że nie była to jedynie kartografia, lecz gawęda ziemi, która trwa mimo zmieniających się granic administracyjnych i wchłaniania dawnych nazw przez wielkie miasto.

I tak oto mapa z 1915 roku staje się dziś świadectwem nie tylko wojny i strategii, lecz także pejzażu, który można czytać jak księgę. Bo ziemia Łodzi i jej okolic to nie tylko przestrzeń, lecz opowieść, w której każda miejscowość jest bohaterem, a całość tworzy wielką, geograficzną epopeję.

Treść z mapy.

To krótki, ale znaczący nagłówek wskazujący, że chodzi o mapę topograficzną przedstawiającą Łódź i jej otoczenie. Takie mapy były szczególnie cenione w okresie I wojny światowej, bo dawały wojsku i administracji dokładny obraz ukształtowania terenu.

Poniższa krótka notka wydawnicza, wskazuje, że dany materiał był dodatkiem do ilustrowanej kroniki wojennej „Der Krieg”, wydawanej w Stuttgarcie podczas I wojny światowej.

Nazwy z mapy 1915 i ich obecne odpowiedniki.

Zestawienie alfabetycznie nazw miejscowości i obszarów widocznych na mapie z 1915 roku (wydanie w domenie publicznej) wraz z ich współczesnymi odpowiednikami. W wielu przypadkach nazwy pozostały takie same, ale część uległa zmianie w pisowni lub została włączona do granic administracyjnych Łodzi.

Jak widać, część nazw pozostała bez zmian (np. Kutno, Sochaczew), część zmieniła pisownię (np. Lenczyca → Łęczyca, Zychlin → Żychlin), a część została wchłonięta przez Łódź jako dzielnice (np. Widzew, Retkinia, Chojny).

To wydanie jest ciekawym przykładem niemieckiej kartografii z czasów I wojny światowej i pokazuje, jak ważne były wówczas szczegółowe mapy terenów polskich dla celów wojskowych i administracyjnych.

Notka.

• Tytuł w jęz. niemieckim. Reliefkarte von Lodz Lowicz und Umgebung (Mapa plastyczna (reliefowa) Łodzi, Łowicza i okolic).
• Wydawnictwo. Franckh’sche Verlagshandlung (Wydawnictwo Franckh).
• Wydana ilość egz. 1. – 10. Tausend (Wydanie od 1. do 10. tysiąca egzemplarzy).
• Miejsce wydania. Stuttgart.
• Rok wydania. 1915.
• Cena. 25 Pf[ennig] (25 fenigów).
• Lokalizacja, Dostępność i Zbiory – Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Warszawskiego. Prawa – Domena publiczna.
• Typ. mapa.

Views: 49