Łodzianin kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1893-1903

„Łodzianin. Kalendarz informacyjno‑adresowy” (1893–1903) – wyjątkowe wydawnictwo, które w jednym tomie łączyło kalendarz, przewodnik po Łodzi i kompendium wiedzy o mieście. To barwne zwierciadło życia przełomu XIX i XX wieku: adresy fabryk i sklepów, rozkłady jazdy, porady, ciekawostki, a nawet felietony i wiersze. Dziś „Łodzianin” to nie tylko praktyczny informator sprzed ponad wieku, ale i fascynujący wehikuł czasu, przenoszący czytelnika w epokę dynamicznego rozwoju przemysłowej Łodzi.

Był sobie kiedyś tom, niepozorny w oprawie, lecz ciężki od treści jak sakwa kupca wracającego z jarmarku. Nazywał się „Łodzianin” i co rok, niczym wierny kronikarz, siadał przy biurku, by spisać puls miasta. W jego kartach brzmiały stukoty krosien, szelest listów w urzędzie pocztowym i gwar ulic, gdzie mieszkały nazwiska, a nie tylko ludzie.

„Łodzianin” był jak latarnia na rogu ulicy wskazywał drogę tym, co szukali adresu, i tym, co chcieli zrozumieć, jak żyje miasto. W jego wnętrzu można było znaleźć i rozkład jazdy pociągów, i wiersz o miłości, i poradę, jak dbać o zdrowie. Był jak ogród w miniaturze – w jednej grządce rosły fakty, w drugiej anegdoty, w trzeciej reklamy pachnące świeżym drukiem.

Dla czytelnika był to klucz do miasta otwierał bramy fabryk, drzwi sklepów i furtki ogrodów. Dla badacza skrzynia ze skarbami, w której każdy wpis, każda reklama i każda notka prasowa były monetą z wybitym rokiem i miejscem.

A dziś, gdy bierzemy go do rąk, „Łodzianin” staje się mostem z papieru przerzuconym nad przepaścią czasu. Uczy, że wydawnictwo to nie tylko zbiór stron, lecz żywy organizm, w którym fakty i opowieści splatają się jak nici w tkaninie. I że każda książka, nawet ta sprzed wieku, może być nauczycielem – jeśli tylko potrafimy słuchać jej szeptu.

Felietony o Łodzi i okolicach.

• Ruch poczty w Łodzi.
• Historia fabryk w Łodzi (1893).
• Towarzystwo Akcyjne Wyrobów bawełnianych Karola Scheiblera w Łodzi (1893).
• Towarzystwo Akcyjne Zakładów Przemysłowych Juliusza Heinzla w Łodzi (1893).
• Przędzalnia Bawełny, tkalnia Techniczna, Blicharnia i Apretura Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych Heinzla i Kunitzera w Widzewie pod Łodzią (1893).
• Towarzystwo Śpiewacze Lutnia – Nowiny statutowe (1893).
• Ambulatorium bezpłatne Czerwonego Krzyża w Łodzi (1893).
• Pierwsza Wystawa Ogrodnicza w Łodzi (1893).
• Miasto Łódź i okolice – Z Roku na Rok.
• Jeden dzień z Łodzi (1893).
• Z higieny. Hygiena zębów (1893).
• Currieulum vitae. Kartka z pamiętnika (1897).

O publikacji.

Omawiana publikacja to „Łodzianin. Kalendarz informacyjno‑adresowy” – cykliczne wydawnictwo ukazujące się w Łodzi w latach 1893–1903, będące jednocześnie kalendarzem, przewodnikiem miejskim i kompendium wiedzy praktycznej. Powstawało nakładem księgarza C. Richtera, a drukiem zajmowali się m.in. E. Skowroński w Warszawie oraz K. Brzozowski i S‑ka w Łodzi. Cena egzemplarza w końcu XIX wieku wynosiła 75 kopiejek, a każde wydanie poprzedzała zgoda cenzury warszawskiej.

Publikacja miała charakter informacyjno‑użytkowy, łącząc elementy almanachu, rocznika statystycznego i lokalnego informatora. Zawierała m.in.:

• Ogłoszenia firm, zakładów i usługodawców oraz alfabetyczny wykaz przedsiębiorstw.
• Działy tematyczne: handlowy, kolejowy, fabryczny, felietony, higiena, astronomia, meteorologia, komunikacja.
• Adresy i taryfy – spisy ulic, domów, fabryk, zakładów przemysłowych i firm handlowych w Łodzi, a także informacje o podatkach i agenturach.
• Przewodnik po Łodzi z częścią adresową i opisami instytucji.
• Kalendarium z wykazem świąt, ważnych dat, dni galowych oraz listą większych miast i osad Imperium Rosyjskiego.
• Informacje praktyczne – taryfy celne, poczta, telegraf.

Wzbogacano go także o plany i mapy (np. Teatru Victoria z 1893 r.), a część literacka obejmowała wiersze, nowele i felietony – zarówno o tematyce ogólnej, jak i związanej z Łodzią i jej okolicami. Wśród tekstów znalazły się m.in. opisy historii lokalnych fabryk, działalności towarzystw, wydarzeń kulturalnych i społecznych, a także porady z zakresu higieny.

„Łodzianin” był więc nie tylko kalendarzem, ale i zwierciadłem życia miasta przełomu XIX i XX wieku – dokumentował jego rozwój przemysłowy, sieć komunikacyjną, życie towarzyskie i kulturalne, a także codzienność mieszkańców. Dziś stanowi cenne źródło dla badaczy historii Łodzi i regionu, a jego egzemplarze znajdują się m.in. w zbiorach Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Józefa Piłsudskiego w Łodzi.

Treści czasopisma zgromadzono w poszczególnych działach, i tak:

• Ogłoszenia firm i zakładów, usługodawców.
• Alfabetyczny wykaz firm ogłoszonych w kalendarzu po tekście.
• Handlowy, Kolejowy, Fabryczny, Felietony, Higiena.
• Astronomia i meteorologia.
• Komunikacja (Koleje, Drogi żelazne kolejowe).
• Taryfa domów Miasta Łodzi: Stara Wieś, Bałuty.
• Skorowidz ulic do taryfy hipotecznej miasta Łodzi.
• Przewodnik Łódzki: Dział adresowy.
• Fabryki i Zakłady przemysłowe w Łodzi.
• Firmy handlowe w Łodzi.
• Podatki od mieszkań oraz podatek przemysłowy.
• Agentury i agenturowo-komisowe domy.

A ponadto treści nt.:

• Dom cesarsko – russki.
• Dni galowe dworskie.
• Epoki główne.
• Kalendarium oraz notatki wydarzeń wg kalendarium.
• Wykaz alfabetyczny świętych i świąt na dany rok wydania Kalendarza, w wyrażeniem dnia i miesiąca.
• Wykaz większych miast i osad państwa rosyjskiego.
• Taryfy celne.
• Poczta i Telegraf.

Plany i mapy:

Teatr Victoria (1893).

Wiersze:

• Scherzo (1893).
• Po złotym śnie (1893).
• Po latach piętnastu. Obrazek Erte (1893).
• Fragment biblijny (1897).
• Joasia (1897).
• Na lutową nutę (1897).
• Na Anioł Pański (1897).
• Wiosna (1899).
• Na nutę oberka (1899).
• Zbudź się piosenko! (1900).
• Kara. Baśń wschodnia (1900).

Nowele:

• To już przeszło Michała Wołowskiego (1893).
• Mój pierwszy utwór. Ze wspomnień niedoszłej literatki (1893).
• Pąsowa róża Ursyna (1893).
• Część biednym (1897).
• Panicz (1897).
• Gwiazda betlejemska. Obrazek wigilijny (1899).
• Czterdziestówka. Obrazek przez J. Nesterowicza (1899).
• Konkurencja (1899).
• Wysoka stawka Juliana Łętowskiego (Władysława Książek) (1900).
• Lucya. Elegia z Alfreda de Hussel (1900).
• Jaskółki przez Pwczarkę (1900).

Notka informacyjna.

• Tytuł: Łodzianin kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1893-1903.
• Kalendarz na rok: 1893, 1897, 1898, 1899, 1900 i 1903.
• Miejsce wydania: Łódź.
• Nakład: Nakładem C. Richtera – księgarza.
• Druk: E. Skowroński, Warszawa (1897, 1900, 1903); K. Brzozowski i S-ka, Łódź (1900).
• Cena x 1 egz.: kop. 75 (1897, 1900, 1903).
• Dopuszczenie przez cenzurę: Warszawa, 11.11.1892 roku (1893); Warszawa, 18 grudnia 1897 roku (1897); Warszawa, 22 grudnia 1899 roku (1900); Warszawa, 16 grudnia 1902 (1903).
• Zbiory: Lokalizacja, Dostępność i Zbiory – Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Józefa Piłsudskiego w Łodzi – Regionalia Ziemi Łódzkiej. Prawa – Domena publiczna.

Views: 25